Nυχτερινή βάρδια: πως επηρεάζει την υγεία και την ψυχολογία μας- Δρ.Μάρσα Κολέτση

Όλο και αυξάνουν οι έρευνες που αποδεικνύουν πως η νυχτερινή εργασία μπορεί να προκαλέσει σημαντικές διαταραχές στον οργανισμό αλλά και στην ψυχολογία μας. Ο αποσυντονισμός του βιολογικού μας ρολογιού μπορεί μάλιστα να οδηγήσει στην εμφάνιση σοβαρών προβλημάτων στο καρδιακό και εγκεφαλικό σύστημα. Τι ακριβώς συμβαίνει όταν εργαζόμαστε τη νύχτα; Πώς επηρεάζεται η ζωή μας; Τις απαντήσεις σε αυτά και άλλα ερωτήματα δίνει η ψυχολόγος Δρ Μάρσα Κολέτση.

Το ανθρώπινο σώμα είναι ένα πολύπλοκο σύστημα που προκειμένου να συνεχίσει να παράγει έργο, θα πρέπει να κάνει και το ανάλογο service! Ο ύπνος κατά τη διάρκεια της νύχτας είναι ένας σημαντικός μηχανισμός του ανθρώπινου σώματος για την «επισκευή του» και αν διαταραχθεί, επηρεάζει σημαντικά την υγεία. Δεκάδες μελέτες έχουν συσχετίσει την εργασία σε βάρδιες και ειδικότερα κατά τις νυχτερινές ώρες με αυξημένο κίνδυνο διαβήτη τύπου 2, εμφράγματος, καρκίνου και παχυσαρκίας. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή…

Σε κάποιες δουλειές, το να αποφύγεις τη νυχτερινή βάρδια είναι σχεδόν αδύνατον, ειδικά σε μια κοινωνία που πλέον λειτουργεί 24 ώρες το 24ωρο. Νοσοκομεία, αεροδρόμια και άλλες συγκοινωνίες, καταστήματα που λειτουργούν σε μόνιμη βάση, απαιτούν σερβιτόρους, οδηγούς, νυχτοφύλακες κ.ο.κ. Το βέβαιο είναι πως το σώμα μας θα συνηθίσει με τον καιρό την αλλαγή ωραρίου, ειδικά εάν αυτό συνεχιστεί επί μακρόν. Πόσο επικίνδυνη είναι όμως η απουσία του ήλιου και η έλλειψη επαρκούς ύπνου για την ψυχική μας υγεία;

Εργασία σε βάρδιες

Περίπου ένας στους πέντε εργαζόμενους στην Ευρώπη έχει προσληφθεί σε εργασία με σύστημα βάρδιας. Δυστυχώς, οι άνθρωποι που υποχρεούνται να δουλεύουν βράδυ εμφανίζουν σε μεγαλύτερη συχνότητα στεφανιαία νόσο σε σχέση με εκείνους που δουλεύουν με φυσιολογικό ωράριο. Γιατί συμβαίνει αυτό; Η Δρ Μάρσα Κολέτση εξηγεί ότι «η νυχτερινή δουλειά συχνά επιφέρει αρνητικές συνέπειες στο άτομο, καθώς διαταράσσει τον κιρκάδιο ρυθμό του. Ο κιρκάδιος ρυθμός αποτελεί έναν εσωτερικό, ενδογενή ρυθμό, κάτι σαν το «βιολογικό» μας ρολόι, που ρυθμίζεται από τα πρώτα στάδια της ζωής του ανθρώπου, σε φάσεις ύπνου-εγρήγορσης και επιτρέπει σε όλα τους ζωντανούς οργανισμούς, ανθρώπους, ζώα κ.ά. να αντιλαμβάνονται τις εναλλαγές μεταξύ μέρας και νύχτας και αντιστοίχως να ρυθμίζουν τις καθημερινές τους λειτουργίες, π.χ. ύπνος, θρέψη, δραστηριότητα κ.λπ. Το όνομά του προκύπτει από τις λατινικές λέξεις circa και dies, οι οποίες σημαίνουν κύκλος και ημέρες αντίστοιχα».

Οι συνέπειες στον μεταβολισμό

Πρόσφατη μελέτη απέδειξε ότι ο παρατεταμένος περιορισμός του ύπνου και οι διαταραχές στον κιρκάδιο ρυθμό τροποποιούν τον μεταβολισμό, ανεβάζουν τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα και οδηγούν σε αύξηση του κινδύνου εμφάνισης παχυσαρκίας και σακχαρώδη διαβήτη.

Σύμφωνα με την κυρία Κολέτση, η λειτουργία του βιολογικού μας ρολογιού σχετίζεται άμεσα με τη δραστηριότητα των ορμονών και επηρεάζει τον μεταβολισμό του ατόμου.

Έρευνες έχουν καταδείξει ότι τα κύτταρα που βρίσκονται στον υποθάλαμο και συγκεκριμένα στον υπερχιασματικό πυρήνα αποτελούν την έδρα του βιολογικού μας ρολογιού. Η καλή λειτουργία του, συντελεί στην παραγωγή ενέργειας που χρειάζεται το άτομο για να καλύψει τις καθημερινές του δραστηριότητες. Αντίθετα, η απορρύθμιση του μεταβολισμού μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχές ύπνου, παχυσαρκία, διαβήτη τύπου 2, κατάθλιψη, καρδιακά νοσήματα, λοιμώξεις και ορμονικές διαταραχές.

Ερευνητές από το Ερευνητικό Κέντρο του καρκίνου Fred Hutchinson στο Σιάτλ των ΗΠΑ διαπίστωσαν πως οι γυναίκες που δούλευαν νύχτα είχαν 49% περισσότερες πιθανότητες να διαγνωστούν με καρκίνο των ωοθηκών. Αντίστοιχα, οι άνδρες που εργάζονται νύχτα έχουν, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στην Αμερικανική Επιθεώρηση Επιδημιολογίας, τρεις φορές μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του προστάτη.

Παρόλο που οι ερευνητές δεν είναι ακόμη σίγουροι για τις αιτίες αυτής της σημαντικής διαφοράς, προσανατολίζονται στα μειωμένα επίπεδα μελατονίνης που εμφανίζει ο συγκεκριμένος πληθυσμός. Η παραγωγή της μελατονίνης συντελείται κυρίως κατά τη διάρκεια της νύχτας και επηρεάζεται αρνητικά όταν υπάρχει ανοιχτή κάποια πηγή τεχνητού φωτός. Η συγκεκριμένη ουσία φαίνεται ότι ρυθμίζει την υπόφυση αλλά και την παραγωγή των ωοθηκικών ορμονών, συμπεριλαμβανομένων και των οιστρογόνων.

Πνευματική & ψυχική υγεία

Η μελατονίνη έχει σχετιστεί επίσης με την ανάπτυξη εποχιακής συναισθηματικής διαταραχής (seasonal affective depression), η οποία εμφανίζεται κυρίως τις περιόδους του φθινοπώρου και του χειμώνα, που η μέρα είναι μικρότερη. Υψηλά ποσοστά έχουν καταγραφεί επίσης σε χώρες που έχουν για πολλούς μήνες έλλειψη ήλιου, όπως π.χ. η Σουηδία, η Φινλανδία, η Νορβηγία κ.λπ.».

Αποτελέσματα ερευνών δείχνουν ότι η επίδραση της νυχτερινής εργασίας έχει μεγάλο αντίκτυπο στο σώμα και στην ψυχολογία του ατόμου. Η φύση της δουλειάς και το εργασιακό ωράριο παίζουν κυρίαρχο ρόλο στην εμφάνιση των συμπτωμάτων.

Αν σκεφθούμε εξάλλου ότι σώμα και ψυχή είναι αλληλένδετα, δεν είναι δυνατόν όλα αυτά που συμβαίνουν σε επίπεδο φυσιολογίας, να αφήσουν ανεπηρέαστη την ψυχολογία του ατόμου.

Η Δρ Μάρσα Κολέτση σημειώνει ότι «ο εγκέφαλός μας καταλαβαίνει μέσω του εξωτερικού φωτός αν είναι μέρα ή νύχτα, ώστε να δώσει την εντολή να ξυπνήσουμε ή να κοιμηθούμε. Το φως, αποτελεί επομένως, το βασικό ερέθισμα το οποίο κρατά το βιολογικό ρολόι του υποθαλάμου του εγκεφάλου ρυθμισμένο, καθορίζοντας τις ώρες που πρέπει να Είμαστε ξύπνιοι κατά τη διάρκεια της ημέρας και ποιες θα πρέπει να κοιμόμαστε.

Τα άτομα που εργάζονται νύχτα παρουσιάζουν χαμηλή συγκέντρωση και εκνευρισμό, υψηλά επίπεδα κόπωσης, ελλείμματα στη μνήμη και μειωμένα αντανακλαστικά. Η έλλειψη βραδινού ύπνου δεν αναπληρώνεται με τον ύπνο που μπορεί να λαμβάνει χώρα κατά της διάρκεια της ημέρας.

Επιπλέον, εμφανίζουν προβλήματα στην όρεξη, είναι πιο επιρρεπή στην εμφάνιση κατάθλιψης, διανοητικής σύγχυσης και χρήσης αλκοόλ και παρουσιάζουν μεγαλύτερα ποσοστά ατυχημάτων σε σχέση με αυτούς που εργάζονται την ήμερα. Επίσης, φαίνεται να επηρεάζεται η ικανότητά τους για λήψη αποφάσεων αλλά και ο χρόνος αντίδρασής τους σε περίπτωση ανάγκης. Ίσως να μην είναι τυχαίο που τα μεγαλύτερα ατυχήματα στην ιστορία της ανθρωπότητας, όπως για παράδειγμα η έκρηξη του Τσέρνομπιλ, έγιναν στη διάρκεια της νυχτερινής βάρδιας…

Οικογενειακή υπόθεση…

Αλήθεια, πώς επηρεάζεται η προσωπική ζωή ενός ατόμου που εργάζεται νύχτα; Η ψυχολόγος αναφέρει ότι «ένα άτομο που δουλεύει νυχτερινό ωράριο, πέρα από τις συνέπειες στη φυσιολογία και την ψυχολογία του, αντιμετωπίζει δυσχέρειες και στην προσωπική του ζωή.

Είναι δύσκολο να ακολουθήσει μία καθημερινότητα. Καθώς τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς του ακολουθούν ένα διαφορετικό ημερήσιο πρόγραμμα, δυσκολεύεται πολύ να συμβαδίσει μαζί τους. Επίσης, τα άτομα αυτά πολύ συχνά δυσκολεύονται στο να συντηρήσουν φιλίες ή μία ερωτική σχέση». Πολλοί γονείς αισθάνονται ότι δεν βρίσκονται κοντά στα παιδιά τους, ότι χάνουν το μεγάλωμά τους, ότι δεν είναι καλές μαμάδες ή μπαμπάδες. Χάνουν τις σχολικές γιορτές, δεν μπορούν να είναι κοντά στα παιδιά τους ούτε καν όταν αυτά πηγαίνουν στον γιατρό. Και κάποια στιγμή καταλήγουν να αισθάνονται «πολίτες δεύτερης κατηγορίας», ή να αισθάνονται «αόρατοι», σημειώνει η ψυχίατρος στο Ινστιτούτο Νευροψυχιατρικής του UCLA, Κάρολ Λίμπερμαν.

Εδώ, η στάση του οικογενειακού περιβάλλοντος είναι το κλειδί και μπορεί να αποτρέψει πολλές επιπτώσεις στην υγεία και ψυχολογία του ατόμου που εργάζεται νύχτα. Πώς; Παρέχοντας μία σταθερή βάση, αλλά και την κατάλληλη υποστήριξη, ώστε το άτομο να τρέφεται σωστά και να κοιμάται σε σταθερή και συστηματική βάση.

Η πιο σπουδαία όμως βοήθεια της οποίας μπορεί να τύχει ένας τέτοιος εργαζόμενος θα μπορούσε να προέλθει από το κράτος και το εργασιακό του περιβάλλον. Οι εργαζόμενοι της νύχτας θα πρέπει να έχουν άδεια στη διάρκεια της εβδομάδας ή -αν είναι δυνατόν- κάθε νυχτερινή βάρδια να ακολουθείται από μία μέρα ρεπό, ώστε να μπορούν να αναπληρώσουν τον χαμένο ύπνο.

Η δύναμη της φωτοθεραπείας

Πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι τα χαμηλά επίπεδα μελατονίνης στον οργανισμό μπορεί να συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο ορισμένων τύπων καρκίνου. Για παράδειγμα, μελέτες έχουν δείξει ότι οι γυναίκες που εργάζονταν νυχτερινές βάρδιες για πολλά χρόνια και ως εκ τούτου είχαν χαμηλότερα επίπεδα μελατονίνης, φαίνεται να είχαν ελαφρώς υψηλότερο κίνδυνο καρκίνου του μαστού και του παχέος εντέρου. Η έλλειψη όμως αρκετής μελατονίνης σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό και με την εμφάνιση της εποχικής κατάθλιψης. Για τον λόγο αυτό, σε χώρες όπου υπάρχει για πολλούς μήνες έλλειψη ήλιου, αναπτύχθηκε μία καινοτόμος θεραπευτική αντιμετώπιση, η φωτοθεραπεία. Συνίσταται στην τακτική χρήση ενός light box, που μιμείται το υπαίθριο φως. Οι συνεδρίες φαίνεται ότι μπορούν να επηρεάσουν θετικά τις χημικές ουσίες στον εγκέφαλο που συμβάλλουν στη μείωση των συμπτωμάτων της εποχιακής κατάθλιψης.

 

Δρ. Μάρσα Κολέτση, Cpsyhol

Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια
Mind’s Mirror -Kέντρο Συμβουλευτικής Υποστήριξης,
www. mindsmirror.com

πηγή: Life Positive